Miniatura plakatu filmu Palacz zwłok

Palacz zwłok

Spalovac mrtvol

1969 | Czechosłowacja | Komedia, Dramat, Horror, Thriller | 95 min

Sprzedawca śmierci

„Palacz zwłok” Juraja Herza to obraz przedstawiający etapy złamania człowieka oraz procesu potocznie nazywanego praniem mózgu, jakiego dokonano na właścicielu krematorium, Karelu Kopfrkinglowi – Czechowi, u którego dopatrywano się niemieckiej krwi i germańskiej duszy, ponieważ akcja filmu dzieje się w 1939 roku. Główny bohater pomimo początkowych oporów, ostatecznie uległ, nagabywany przez nazistowskiego agenta. Mężczyzna był namawiany nie tylko do wyznawania poglądów Rzeszy, lecz także do zdrady Marie – żony, pół-Żydówki – by korzystał z usług uległych blondynek (kompletnego przeciwieństwa małżonki); w końcu Czech sam poczuł władzę, zaczął przemawiać jak führer, przybierał podobne pozy.

Na nic zdały się wcześniejsze zainteresowania Karela o buddyzmie i lektura książki o Tybecie, po przeczytaniu której myślał o wyprawie w tamte regiony. Wizje, że Kopfrkingl jest odnalezionym Dalajlamą, tylko go utwierdziły w przekonaniu, że musi poddać się nowej władzy. Zabił Marie i syna Miliego, który był „zbyt niewieściały”, zatem oboje nie pasowali do systemu, jaki stał się wyznacznikiem postępowania tytułowego palacza zwłok. Co więcej, Mili interesował się kolegami, a jeden z nich był bokserem, który chciał bić Niemców. W obliczu tak „niemęskiej” według ojca postawy życiowej delikatny chłopak nie miał szans na przetrwanie. Spod morderczej ręki głowy rodziny uciekła tylko jego córka, która zorientowała się w sytuacji i podjęła walkę o życie, w przeciwieństwie do potulnej matki i naiwnego brata, którzy oboje byli milczący wobec poczynań Karela. Zbrodnie Kopfrkingla stanowią kompletne przeciwieństwo zachowania, jakie można było poznać na początku historii Herza. Najpierw szczęśliwa rodzina w zoo, potem baranki idące na rzeź, co owo milczenie Marie i Miliego ma dobitnie obrazować.

Wspomniany tytułowy palacz zwłok, dbający z niezwykłą precyzją o swoje krematorium, możliwość pracy w komorach gazowych znajdujących się w obozach, tłumaczy sobie uwolnienie dusz osób tam kierowanych. Tę fanatyczną już wizją wzbudza niepokój nawet agenta, który go zwerbował. Chociaż Karel długo stawiał opór, jednak nie potrafił mu się przeciwstawić. Ta droga została pokazana przez reżysera oraz Ladislava Fuksa, który był autorem powieści oraz współscenarzystą. Obraz początków II wojny światowej, gdzie perspektywa zbrojnego konfliktu wywoływała różne zachowania, często także ukazujące pełne odczłowieczenie, jak odważnie i krytycznie przedstawili to twórcy. Warto także zwrócić uwagę na propagandowe ulotki, jakie nieustannie rozdawano Czechom, co pokazuje nacisk na wprowadzanie faszyzmu w życie ludzi. 

Postać doktora Bettelheim to prawdopodobnie odwołanie do Brunona, filozofa. Filozofia w filmie Herza ma ogromne znaczenie, doktor przywołuje historię Sparty oraz dzieła Platona. W ustroju dawnej Grecji upatrywał wzorów dla Rzeszy.

Kolejnym znaczącym elementem realizacji powieści Fuksa jest lejtmotyw pary kłócących się małżonków – męża wciąż obrażającego nie do końca rozgarniętą żonę, który gubi ją na cmentarzu, co jest bardzo wymowne, ale dzięki temu ratuje życie córce bohatera, można zatem przypuszczać, że małżeństwo symbolizuje rozpadający się związek Kopfkinglów. Kolejnym pojawiającym się stale motywem jest tajemnicza postać w czerni. Kobieta, która pokazuje się bohaterowi, jednak ten ignoruje ją. Gdy odjeżdża budować krematoria, kobieta biegnie za nim, ale dla niego jest już za późno. To może być sama Śmierć, przestrzegająca przed ponurym końcem lub Anioł Stróż, który chce nawrócić bohatera; jednak bardziej prawdopodobne wydaje się, że to Czarna Madonna rozpaczająca nad człowiekiem, który owo człowieczeństwo zatracił na rzecz pozornej władzy i ułudy tworzenia potęgi, której mocą było tylko zadawanie cierpienia.

Na uznanie zasługuje kreator pierwszoplanowej roli, Rudolf Hrušínský. Gra aktora przyćmiewa pozostałą, równie znakomitą obsadę, jednak charyzma Hrušínský’ego skupia uwagę widza na poczynaniach jego bohatera. Nie mniej, trudno nie docenić Heleny Anýžovej w roli tajemniczej kobiety w czerni czy też Vlasty Chramostovej jako Marie. Swoim wykonaniem roli doktora Bettelheima Eduard Kohout zasłużył na docenienie tej wyrazistej, epizodycznej kreacji. Również para kłócących się małżonków, Míla Myslíková i Vladimír Menšík, stworzyła charakterystyczny duet. Odnośnie do odznaczających się ról epizodycznych, warto zwrócić uwagę na rolę Dvoraka, nowego pracownika krematorium Karela, którego zagrał Jiří Menzel, reżyser „Pociągów pod specjalnym nadzorem” ekranizacji powieści Bohumila Hrabala. 
Reżyseria
Dystrybutor
Premiera
26-08-2011 (Polska)
14-03-1969 (Świat)
5,0
Ocena filmu
głosów: 1
Twoja ocena
chcę zobaczyć
0 osób chce go zobaczyć
dodaj do ulubionych
0 osób lubi ten film
obserwuj
0 osób obserwuje ten tytuł
dodaj do filmoteki
0 osób ma ten film u siebie

dodaj komentarz

Możesz pisać komentarze ze swojego konta - zalogować się?

redakcja strony

Mariusz Kłos
Radosław Sztaba