Na ekranie pojawia się Milla Jovovich ubrana w ciemne ubranie - prezentuje się na tle lasu. Aktorka zwraca się do widza, mówi wprost do kamery na początku przedstawiając się. Chwilę później uprzedza, że to, co zobaczymy, to historia prawdziwa, w opowiedzeniu której pomogły niepublikowane wcześniej materiały archiwalne. Następuje cięcie. Zaczyna się „film”. Akcja rozgrywa się na Alasce, w niewielkim miasteczku Nome. Główną bohaterką jest psycholożka dr Abbey Tyler, której zamordowano męża. Kobieta postanawia jednak kontynuować pracę i badania, które przeprowadzał jej mąż. Ku zaskoczeniu głównej bohaterki nagle równocześnie zgłaszają się do niej pacjenci z zaburzeniami snu. Dość szybko pani doktor łączy fakty i decyduje się zastosować hipnozę wobec swoich pacjentów. Nie trudno się domyślić, że sytuacja zamiast się wyjaśniać, tylko się komplikuje, zamiast odpowiedzi pojawia się coraz więcej znaków zapytania.

 

Film jak na twór sience-fiction jest bardzo oszczędny. Amatorzy potworów i maszyn prześladujących ludzi będą zawiedzeni. Miłośnicy archeologii i języków martwych natomast mogą być co najmniej zaskoczeni. Atmosfera i emocje budowane są między bohaterami filmu bez wykorzystania efektów specjalnych. Bez wątpienia jednak głównym generatorem napięcia jest odwołanie się do najbardziej podstawowych instynktów ludzkich, do strachu i wiary w prawdę słów: „prawdziwa historia – materiały archiwalne”. Specyficzna narracja filmu przypominająca kultowy „Blair Witch Project” sprawia, że wzrasta u widza poczucie zarówno bliskości, realnośi, namacalności zdarzeń, jak i po prostu strachu. Ekran jest podzielony czarnymi kreskami na cztery części dzięki czemu widzimy symultanicznie ukazane sceny fikcyjne i te „prawdziwe-archiwalne” z archiwum dr Abbey Tyler, kręcone zwykłą kamerą oraz widzimy równocześnie dany moment pokazany z różnych perspektyw. Akcja filmu przeplata się nie tylko z zapowiedzianymi przez Millę Jovovich „materiałami archiwalnymi”, ale także z wywiadem reżysera filmu z rzekomą dr Abbey Tyler.

 

Motywy pojawiające się w filmie są stare i oklepane. Już sam zawód bohaterki - psycholog - często jest wykorzystywany w filmach o tematyce „paranormalnej”. Do tego często pojawia się sowa – symbol tajemicy i nadchodzącego niebezpieczeństwa. Coś na kształt egzorcyzmów też jest. No i czwarty stopień, czyli uprowadzenie przez kosmitów, obowiązkowo, jak tytuł wskazuje. Twórcy filmu zrobili wszystko, co w ich mocy, aby widz był święcie przekonany, że pseudoarchiwalne materiały zawarte w filmie są prawdziwe. Przyznaję, ja też się nabrałam i po seansie zadzwoniłam do przyjaciółki oznajmiając, że uwierzyłam w UFO. Wróciłam jednak do domu, przysiadłam, ochłonęłam i przeanalizowałam wszystko jeszcze raz. Postanowiłam także poczytać na zagranicznych portalach o tym filmie (premiera światowa odbyła się pod koniec w 2009 roku). To co przeczytałam przeszło moje najśmielsze domysły. Okazało się, że amerykański dystrybutor ośmielił się nawet przed premierą filmu umieścić w sieci kilka artykułów, które opisywały przygody dr Abbey Tyler. Historia została bardzo naciągnięta i uzupełniona. Wniosek po filmie jest prosty. Jak najszybciej należy zająć się zdefiniowaniem pojęcia „historia oparta na faktach”. Z jednej strony jest coś niefair w tak swobodnym operowaniu tym terminem. Zwłaszcza, że zapewne część starszych widzów lub jeszcze bardziej naiwnych ode mnie, może naprawdę spanikować po obejrzeniu tego filmu. Z drugiej, być może film w gruncie rzeczy stawia też pytanie o samą jego istotę. Jeżeli aktor wyjdzie ze swojej roli i pokaże się na ekranie jako on sam, to przestaje być w tym momencie aktorem? Na ile sugestywne jest to, co nam powie w tej „prawdziwej” powłoce? Na ile to, co mówi w filmie, czymś sztucznym, jest prawdziwe? Może „Czwarty stopień” nie jest do końca manipulacją, a pytaniem o prawdę w kinie i prawdę kina?