Akcja tego dramatu toczy się w dwóch przedziałach czasowych: podczas II wojny światowej w 1942 roku i w nieodległych latach powojennych. Bohaterką jest Hania, kilkuletnia dziewczynka żydowskiego pochodzenia, która w dramatycznych okolicznościach oddana zostaje przez matkę pod opiekę polskiej rodziny. Wraca po latach w rodzinne strony, żeby nakłonić swoich wybawców, by przyjęli medal Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Opiekunowie nie chcą przyjąć tego wyróżnienia, twierdząc, że to, że ktoś się okazał przyzwoity, nie oznacza, że należy mu się medal. Poza tym według nich to nie było bohaterstwo, gdyż nie wzięli dziecka z własnej woli, sytuacja ich do tego zmusiła. Jedna z bohaterek dodaje, że opiekunowie uznają Hanię za własne dziecko, a dziecko jest darem nieba i nie bierze się za to medali. Młoda kobieta chce przekonać opiekunów, by jednak zmienili zdanie i przyjęli to wyróżnienie. Podczas pobytu w rodzinnych stronach przypomina sobie dramatyczne zdarzenia, odwiedza osoby, które brały udział w jej ocaleniu. Szczególnie pragnie zobaczyć się z Pajtkiem.

Ten młody mężczyzna, uważany we wsi za dziwaka, miał swój własny świat, do którego nie dopuszczał wojny. To wrażliwa, artystyczna dusza, wegetarianin, można rzec odmieniec. Przyjął do swego świata małą dziewczynkę i oprócz opieki dał jej ciepło, czułość i wspólnie tworzyli własną rzeczywistość w wyobraźni, dzięki czemu obojgu łatwiej było przetrwać nieludzkie czasy wojny. 

Ta relacja Pajtka i Hani jest głównym wątkiem. Poza nim jest ich w filmie sporo, wydaje się, że nieco za dużo, przez co cała historia jest skomplikowana, niedopowiedziana do końca. Niejasna jest rola księżnej i innych postaci, które chwilowo pojawiają się w filmie, a także szczegóły ocalenia dziewczynki i jej odnalezienia się po latach. Za częste są też przeskoki pomiędzy dwoma czasami akcji, co na początku komplikuje odbiór filmu. Niezbyt udała się część filmowych dialogów, które brzmią trochę zbyt sztucznie, a czasami wręcz rażą sztywnością. 

Cześć scen zrealizowana została w konwencji zbliżonej do teatru telewizji. Stylistyka filmu jest prosta. Zdjęcia pokazują bardziej realia życia na wsi podczas wojny niż jej makabrę, śmierć i zniszczenie. Piękna, monumentalna natura jest tłem dramatu ludzi. Wyjątkowo ładna jest gra światła na zdjęciach. Do tego dochodzi żywa muzyka, w której słychać echa muzyki żydowskiej. Ciekawe okazało się nawiązanie do świata wyobraźni dwojga głównych bohaterów w ostatniej scenie, przedstawiającej dzieło Pajtka namalowane w klasztorze. Wyjątkowo dobrze zagrane zostały role Dziuni i Pajtka, przy czym ta pierwsza postać ukazana została przez Katarzynę Dąbrowską jako wyjątkowo złożona, pomimo swej prostoty i bezpośredniości.

„Sprawiedliwy” to oparty w realiach historycznych obraz ukazujący w sposób obiektywny kilka postaw Polaków wobec tragedii Żydów podczas II wojny światowej. Jedni, jak Pajtek, uważają pomoc za coś naturalnego, nie dzielą ludzi ze względu na narodowość, jedynie na dobrych i złych, ale nie zdają sobie sprawy z zagrożenia. Inni są świadomi tego, że za pomoc Żydom grozi kara śmierci, ale decydują się ich ratować, bo są ludźmi prawymi, przyzwoitymi. Są też źli szmalcownicy, gotowi donieść w każdej chwili i czerpać korzyści z ludzkiej niedoli.  

Film jest kameralną opowieścią, w tle której ważną rolę pełni historia. Widać w niej walczące Polskie Państwo Podziemne i wspomagający je w tej walce polski Kościół. Przede wszystkim jest to historia złożona z ludzkich dramatów wywołanych przez wojnę. Opowiada o bohaterstwie w nieludzkich czasach. 

Scenariusz powstał na motywach prawdziwej historii, której doświadczyła rodzina reżysera.

Wydanie filmu na DVD jest książkowe. W części drukowanej znajdują się trzy wywiady: z reżyserem – Michałem Szczerbicem, z operatorem, Jackem Petryckim i odtwórcą roli Pajtka – Jackiem Braciakiem. Dzięki tej lekturze można lepiej poznać samą historię, jak i okoliczności powstania filmu.