Mija 50 lat od powstania jednego z najważniejszych ośrodków produkcyjnych w historii kina polskiego - Zespołu Filmowego „X”. Obchody tej okrągłej rocznicy zainaugurowane zostały uroczyście 12 kwietnia 2022 roku w warszawskim kinie Kultura, które jest prowadzone przez Stowarzyszenie Filmowców Polskich. Na spotkanie połączone z projekcją filmu "Ziemia obiecana" w reżyserii Andrzeja Wajdy przybyli niektórzy członkowie tego dawnego zespołu, wybitni aktorzy, którzy zagrali w filmie i inni członkowie ekipy filmowej.

Uroczyste spotkanie rozpoczął Jacek Bromski - prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich. Powitał przybyłych członków Zespołu "X", twórców filmu "Ziemia obiecana" i wszystkich gości. Galę poprowadziła Grażyna Torbicka. Uroczystość składała się z kilku części, w pierwszej - poświęconej Zespołowi Filmowemu "X" przewodził Janusz Zaorski - ostatni zastępca Andrzeja Wajdy w Zespole.

Zespół Filmowy „X” powstał w lutym 1972 r. z Andrzejem Wajdą jako kierownikiem artystycznym, Barbarą Pec-Ślesicką jako szefową produkcji i Konstantym Puzyną, a następnie Bolesławem Michałkiem jako kierownikiem literackim. Nie sposób przecenić znaczenia 11-letniej aktywności Zespołu i jego bogatego dorobku artystycznego. W ciągu 11 lat powstały w nim 44 znakomite kinowe filmy, "bez których trudno wyobrazić sobie historię polskiego kina" - jak zauważyła Grażyna Torbicka, która odczytała następnie list Krystyny Zachwatowicz-Wajdy do członków Zespołu "X". Napisała go, ponieważ nie mogła przybyć na spotkanie ze względów zdrowotnych. Autorka wspomniała w nim, że cały Zespół był w mieszkaniu Wajdów na Żoliborzu najmilszym gościem. "Był to czas wspaniałej wspólnoty w czasach ponurej komuny".

Agnieszka Holland (członkini Zespołu), również nieobecna na spotkaniu, przygotowała krótki materiał wideo. W swojej wypowiedzi podkreśliła, że Zespół "X" jest dla niej trochę "rajem utraconym", miejscem, w którym ważni byli ludzie, kino, partnerstwo, zaufanie, opowiadanie prawdy i wzajemne wsparcie.

Na tle archiwalnej fotografii Zespołu Filmowego "X" z 1983 roku, autorstwa Renaty Pajchel, która okazała się "zdjęciem pogrzebowym" (Zespół został rozwiązany), ustawili się obecni na spotkaniu jego członkowie m.in. Feliks Falk, Krzysztof Lang, Marcel Łoziński, Radosław Piwowarski, Janusz Zaorski. Grażyna Torbicka skomentowała fotografię słowami - "artysta ma to szczęście, że nie umiera nigdy" i dodała, że niewielka jest różnica między ustawionymi osobami a zdjęciem na ekranie.

Następnie zabrzmiała muzyka z "Ziemi obiecanej". Projekcję filmu poprzedziła rozmowa Grażyny Torbickiej z aktorami i członkami ekipy: Danielem Olbrychskim, Anną Nehrebecką, Andrzejem Halińskim, Bożeną Dykiel, Haliną Prugar, Jerzym Szebestą, Emilią Krakowską, Andrzejem Sewerynem i Waldemarem Królem. Wszyscy oni wspominali pracę na planie filmowym. Jerzy Szebesta mówił o trudnych zdjęciach nocnych, kiedy trzeba było maskować asfalt usypywaną ziemią. Andrzej Haliński wspominał ogromny hałas, w którym pracowali. Zdjęcia kręcono w stale czynnych halach produkcyjnych, w których działały głośne maszyny. Wspominał również okoliczności scen pożaru, kiedy ogień zbyt szybko strawił dekorację i trzeba było znaleźć inne zgliszcza. Halina Prugar - montażystka mówiła o trudnym i w przeważającej mierze samodzielnym montażu "Ziemi obiecanej". Andrzej Wajda bardzo rzadko robił poprawki. Dodała, że miała szczęście, że reżyser nie lubił siedzieć w montażowni.

Aktorzy wspominali atmosferę na planie i niektóre sceny. Anna Nehrebecka przeżyła ciekawą przygodę w scenie galopu na koniach. Ćwiczyła do niej w tradycyjnym siodle, a zagrać musiała w siodle damskim. Nie obyło się bez wymiany konia, a aktorka świetnie sobie poradziła z tym zadaniem, co nie było łatwe. Bożena Dykiel wspominała, że Wajda był otwarty, a nawet zachęcał aktorów do wymyślania własnych interpretacji niektórych scen i dodawania w nich czegoś od siebie. Aktorka sporo wniosła od siebie - np. scenę, w której zrzuca z okna doniczkę z kwiatkiem, czym zaskoczyła partnerującego jej aktora. Swoją pracę na planie wspomina jako "dar od Boga". Emilia Krakowska sama zaproponowała Wajdzie, że zagra chętnie Żydówkę Gitlę. Miał on początkowo wątpliwości, ale aktorka wcieliła się w postać do tego stopnia, ze nie została rozpoznana przez jednego z pracowników technicznych ekipy. Daniel Olbrychski początkowo uważał, że film będzie do niczego, że się nie uda, ponieważ bardzo znudziła go książka ("Ziemia obiecana" Władysława Reymonta). Dopiero na planie filmowym zorientował się, że produkcja może się udać. Według niego "Ziemia obiecana" Wajdy to przykład, że kino przewyższyło oryginał literacki. Aktor wspomniał świetnie zagraną rolę Piotra Fronczewskiego i hałas na planie, który powodował, że aktorzy patrzyli sobie na usta jeszcze długo podczas jazdy samochodem.

Aktorzy niezwykle ciekawie opowiadali o swojej pracy, wtrącając anegdoty i istotne szczegóły, co sprawiło, że film oglądało się z wielkim zainteresowaniem i oczekiwaniem na wspominane sceny.

Wydarzenie w kinie Kultura stanowi początek cyklu spotkań i pokazów w warszawskich kinach studyjnych wybitnych dzieł Zespołu Filmowego „X”: „Gorączka”, „Aktorzy prowincjonalni” i „Kobieta samotna” Agnieszki Holland, „Matka Królów” i „Dziecinne pytania” Janusza Zaorskiego, „Przesłuchanie” Ryszarda Bugajskiego, „Wielki bieg” Jerzego Domaradzkiego, „Był jazz” i „Wodzirej” Feliksa Falka, „Człowiek z marmuru” i „Człowiek z żelaza” Andrzeja Wajdy, „Kung-fu” Janusza Kijowskiego, „Jak żyć” Marcela Łozińskiego, „Ćma” Tomasza Zygadły.

W październiku rozpoczną się warsztaty dla dzieci i młodzieży pt. „Znaczenie pracy zespołowej oraz specyfika filmu społecznie zaangażowanego” w Centrum Kultury Filmowej im. A. Wajdy we współpracy z Fundacją DISCE. W grudniu zaplanowano zadedykowaną pamięci Barbary Pec-Ślesickiej konferencję poświęconą specyfice produkcji filmu w PRL-u i współcześnie. Poprowadzi ją Irena Strzałkowska. Obchody zakończą się wiosną 2023 roku. Wtedy przypada 40. rocznica likwidacji Zespołu Filmowego „X” (1 maja 1983 roku).

Organizatorami inauguracji obchodów 50. rocznicy powstania Zespołu Filmowego „X” są: Stowarzyszenie Filmowców Polskich oraz Członkowie Zespołu Filmowego „X”. Partnerami wydarzenia są: Europejska Fundacja Edukacji Audiowizualnej Disce, Stowarzyszenie Kobiety Filmu, Warszawska Szkoła Filmowa, Centrum Kultury Filmowej im. Andrzeja Wajdy, Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych, Stowarzyszenie Kin Studyjnych, Sieć Kin Studyjnych i Lokalnych.